De buurt als ecosysteem voor maatschappelijke zorg

De Buurt als ecosysteem is een nieuwe kijk op zorg. Het gaat over het benutten van de kracht van het netwerk aan buurtbewoners en actieve personen en organisaties in de buurt. Medische zorg komt pas in beeld als deze echt nodig is. Dit draagt bij aan de betaalbaarheid van de zorg en voorkomt overbelasting van professionals en versterkt de sociale cohesie, wat ook weer een positieve invloed heeft op gezondheid en welzijn. Kortom, het is een integrale benadering die zorg, welzijn en gemeenschapszin met elkaar verbindt. En het is de toekomst, ook voor de bewoners van de Vijfhoek en de Binnenstad.
 

Zorgwekkend toekomstbeeld

Want wie goed om zich heen kijkt in de Vijfhoek en Binnenstad, ziet meer dan alleen pittoreske pleintjes, bruisende straten en hofjes. De buurt telt relatief veel eenpersoonshuishoudens, woonachtig in huizen die niet bepaald levensloopbestendig zijn en er is veel eenzaamheid. Tel hier de druk op de zorg, een dalend mantelzorgpotentieel en dubbele vergrijzing bij op en er ontstaat een zorgwekkend toekomstbeeld van een buurt waar over 20 jaar veel multimorbide patiënten en kwetsbare ouderen wonen en te weinig zorg en ondersteuning voorhanden is.
 

Pionieren met een stevige basis

“Dit toekomstbeeld maakt de Vijfhoek en de Binnenstad voor ons voor de hand liggende buurten om te pionieren met de Buurt als ecosysteem”, vertelt Suzan van Ingen, programmamanager bij Zorgbalans. “Daar komt bij dat Zorgbalans, Buurtzorg en Buurts hier al nauw samenwerken, dus we hoeven niet helemaal bij nul te beginnen. Zorgbalans en Buurts zijn bijvoorbeeld al contractpartners in de Dementievriendelijke stad, een samenwerkingsverband van Haarlemse organisaties dat een inclusieve samenleving wil creëren voor mensen met dementie. Er is de Stadsdeal ouderenhuisvesting, waarin Gemeente Haarlem, corporaties en zorgaanbieders in Haarlem samenwerken. De Buurt als ecosysteem gaat vooral over de vraag: hoe kunnen we samen optrekken en elkaar versterken? En dan hebben we het over de hele keten, van inwoners die geen zorg of steun nodig hebben tot en met mensen die afhankelijk zijn van ziekenhuiszorg.”

Een belangrijke pijler van de Buurt als ecosysteem is preventie als mindset: een hernieuwde focus op het preventie denken – van gezond worden naar gezond zijn. Integrale eerstelijnszorg gaat hierbij helpen: huisarts en wijkverpleging staan dicht bij de patiënt en trekken samen op, met een focus op preventie en gezondheid. Hierin wordt nauw samengewerkt met Kernteam in de wijk. 
 

Zorg is niet vanzelfsprekend

Om de zorg voor multimorbide patiënten en kwetsbare ouderen toegankelijk, goed en betaalbaar te houden, is een omslag in het denken nodig. “Mensen moeten zich realiseren dat de verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg niet alles kunnen oplossen”, zegt Mirjam Touw, wijkverpleegkundige bij Buurtzorg. “Ze moeten ook veel zelf gaan doen, samen met de buren, kinderen en andere mensen in hun omgeving. In het verleden namen we de zorg over van mensen. Nu stimuleren we hen om zelf regie te nemen. Dat vind ik positief. Natuurlijk moet er altijd passende zorg en ondersteuning zijn voor mensen die het echt niet redden en ook niet kunnen terugvallen op een netwerk.” 
 

Wat heeft de buurt echt nodig?

Er is ook een omslag nodig in de manier waarop professionals in zorg en welzijn samenwerken. “Vroeger hadden we allemaal ons eigen aanbod en onze eigen doelgroepen in de wijk”, zegt Suzan van de Waal, gebiedsmanager bij Buurts. ”Die schotten zijn nu aan het verdwijnen. Dat is de basis van Gewoon in de wijk, de opdracht van Buurts voor de hele stad. We stellen nu samen vast wat een buurt echt nodig heeft. De Buurt als Ecosysteem sluit daarom goed aan op onze gezamenlijke opdracht. Als in een buurt veel kwetsbare ouderen wonen, dan moeten we vooral daarin investeren en daar met meerdere partijen op aansluiten, zodat we daar veel impact kunnen hebben.”
 

Focus op krachtbronnen

Suzan signaleert nog een andere trend: de focus op de ‘krachtbronnen’ in de wijk. “In een zorgzame buurt heb je vitale en energieke mensen nodig, die ook iets te brengen hebben. Mensen die best voor een paar mensen in de straat willen koken of af en toe iemand naar het ziekenhuis willen brengen. Zulke initiatieven maken een buurt hechter en sterker. En het mooie is dat dit ook mensen kunnen zijn die op ons pad komen omdat ze zelf in een ander leefgebied hulp nodig hebben, zoals hulp bij de administratie of schulden. Zo ontstaat wederkerigheid. En er gaat een preventieve werking vanuit. Als mensen kunnen aansluiten bij buurtinitiatieven en merken dat ze gezien en gehoord worden, maakt dat echt een verschil.”
 

Volgende stap

Naast de Vijfhoek en een deel van de binnenstad zijn nog 19 andere buurten in Nederland aan het pionieren met de Buurt als ecosysteem. Landelijk hebben de betrokken wijkverplegingsorganisaties een aanvraag ingediend voor een investering van 2 miljoen euro per buurt voor een periode van 3 jaar. Er is een aantal mijlpalen geformuleerd, zoals het betrekken van cliënten en bewoners en het reduceren van het ZVW-gebruik. Wanneer mijlpalen behaald zijn, wordt achteraf de inspanning vergoed door de IZA. De voorwaarden voor de financiering zijn nog onderwerp van onderhandeling. In Haarlem zijn de eerste activiteiten inmiddels gestart. 

Suzan van de Waal, Mirjam Touw en Suzan van Ingen (v.l.n.r.) in hartje Vijfhoek

Suzan van Ingen: “Op basis van dataonderzoek en groepsgesprekken met wijkbewoners en professionals hebben we een buurtbeeld gemaakt: een document waarin we visueel hebben gemaakt wie hier wonen, werken en leven, de voorzieningen waarop zij een beroep kunnen doen en wat de buurt verder nog nodig heeft. Hieruit kwam onder meer naar voren dat er een grote verlegenheid is onder inwoners om hulp aan elkaar te vragen. Bewoners die zorg of hulp nodig hebben, zijn te trots of onafhankelijk om hierom te vragen. Ze bieden liever hulp aan dan dat ze erom vragen. De groepsgesprekken waren alleen daarom al een succes: deelnemers hebben meteen al contactgegevens uitgewisseld, zodat ze elkaar weten te vinden als ze elkaar nodig hebben. We hebben nu een team samengesteld met professionals van Zorgbalans, Buurtzorg en Buurts, waarmee we opnieuw de buurt ingaan. Ook weer om met mensen in gesprek te gaan en bewustwording te creëren, en om hen onze ideeën voor de buurt voor te leggen.”
 

Laagdrempelige ontmoetingsplekken

Zo heeft het team al verschillende locaties gescout waar ze een koffiekamer kunnen creëren: een laagdrempelige ontmoetingsplek voor buurtbewoners om eenzaamheid tegen te gaan en een gevoel van gemeenschap te creëren. Mirjam: “Daar zitten we ook af en toe met professionals klaar om mensen te kunnen doorverwijzen naar passende dagbesteding, het wijkteam of toch de huisarts. De vrijheid en ruimte die we krijgen om dit soort lokale initiatieven te laten ontstaan en te delen met andere buurten, zal uiteindelijk veel opleveren.” Belangrijke stap is dan nog om de activiteiten in de buurt onder de aandacht te brengen bij bewoners, zodat zij er de vruchten van kunnen plukken.
 

Momentum

De ogen van Suzan, Mirjam en Suzan glinsteren als ze vertellen over de Buurt als ecosysteem. Ze zijn ervan overtuigd dat deze aanpak bijdraagt aan toegankelijke en betaalbare zorg. En ook niet onbelangrijk: het brengt het werkplezier terug. Suzan van de Waal: “We signaleren samen wat de buurt nodig heeft, vanuit onze eigen passie en expertise, en versterken elkaar. Dit is waar het om gaat, en waarom ik ooit voor mijn vak heb gekozen.”

Ook Mirjam ziet mooie dingen gebeuren. “Er zijn nu zo veel aanleidingen om intensiever te gaan samenwerken, deze kans moeten we met beide handen aanpakken. Er is momentum, iedereen wil aanhaken: het wijkplatform, de kerken, de bibliotheek, de participatieraad en nog veel meer andere partners. Ook andere wijken willen weten wat we aan het doen zijn. Heel Haarlem, en ook de regio, is er klaar voor.”

Wil je meer weten over De buurt als ecosysteem? Of wil je aanhaken? Neem dan contact op met Suzan van Ingen, programmamanager Buurt als Ecosysteem bij Zorgbalans, via s.van.ingen@zorgbalans.nl of 06 - 33023098.